مداحی از سر خامی /چرا نمی‌توان به حضور چهره‌های اقتصادی دولت در ایلام و مصوبات آنها دلخوش بود؟

 

محمدحسین شاوردی/روزنامه‌نگار اقتصادی

در حالی که موجی از شور و شعف، رسانه‌های استان را در برگرفته و همه مداحان، ستایش از استاندار ایلام و مدیران دولتی حاضر در این سفر نظیر عادل آذر رئیس دیوان محاسبات کشور را سرلوحه کار خود قرار داده‌اند، تقریبا هیچکس چیزی از اقتصاد ایلام و آنچه باعث عقب‌ماندگی تاریخی این استان شده، نمی‌گوید.

نشستی که اخیرا به مدیریت استاندار ایلام و با حضور رئیس دیوان محاسبات کشور، رئیس صندوق توسعه ملی، معاون سازمان برنامه‌ریزی و مدیران عامل چند بانک بزرگ برگزار شده، ابتکار خوبی است که در حد ابتکار مانده است. از آنجا که مدل دقیقی که از راهروهای دستگاه‌های اداری استان و کارشناسان اقتصادی بیرون آمده باشد، پشت این ابتکار نیست، این طرح هم مانند صدها مصوبه دولتی دیگر پس از چند صباحی به دست فراموشی سپرده می‌شود.

اگر کمی منصف باشیم، لازم است بپذیریم این نشست در بهترین حالت در حکم آشنایی خانواده عروس و داماد باهم را داشته و تا نهایی شدن وصلت گفتگو ادامه دارد. این یعنی تا ازدواج و مراسم عقد زمان و گفتگوهای افزون‌تری نیاز است. کسی که اندک آشنایی با فضای اقتصاد ایران داشته باشد می‌داند که نباید بابت برگزاری چنین جلساتی رقص و پایکوبی کرد یا دست به خیال پردازی زد. چنین رفتاری بیش از آنکه ناشی از مشی حرفه‌ای بازوی ارتباطی دولت و استانداری در ایلام باشد، نماد کودکی توسعه و ناآگاهی از توان دولت در ذهن کارمندانی است که لباس تکنوکراسی و توسعه به تن آنها زار می‌زند.

احتیاط در بیان اطلاعات و نحوه ارائه موضوع، چیزی است که در فقره فعلی از سوی نزدیکان دولت فراموش شده است. کشور ما با ساخت جمهوری و یک دستگاه دیوانی عریض و طویل، عموما به سختی حاضر به اعطای امتیاز به بازیگرانش می‌شود. حال که تقریبا هیچ بازیگر بزرگی در جمع حاضران این نشست نبوده، بهتر است به جای داستان‌سرایی، کمی به گفتگو و نقد وضعیت اقتصادی استان بپردازیم.

 

اولا کاش دوستان مشخص کنند دقیقا کی، چطور و با چه مکانیسمی ادعای تزریق ۳۱۰۰ میلیارد تومان به اقتصاد استان عملیاتی می‌شود؟ سخنان معاون سازمان برنامه که مشخصا همه چیز را با اما و اگر همراه کرده، مصداق بارز نامشخص بودن دوره زمانی به ثمررسیدن اهداف است. تنها تاکید او تامین اعتبار دو طرح زیرساختی در حوزه بهداشت و راه است که آنها هم مشروط به مواردی هستند که احتمالا از کنترل دولت و استاندار ایلام یعنی قاسم سلیمانی خارج هستند و مستقیما کیفیت نازل اجرای پروژه‌های عمرانی در کشور را یادآور می‌شود.

میدانم عاشقان سینه چاک دولت گرایی که تحقق همه چیز از رفاه تا رونق و از امنیت تا توسعه را در ید قاهره دولت می‌بینند، از این نوشته چندان راضی نیستند. این عزیزان اما باید بدانند نه تنها ۳۱۰۰ میلیارد تومان از منابع دولت نخواهد توانست ایلام را توسعه دهد که تمام ثروت عالم هم توان اجرای چنین کاری را ندارد.

اگر این قبیل برنامه‌ها و وعده‌های پوپولیستی اثری داشت، می‌بایست سالها قبل “آن مرد” با ۸۰۰ میلیارد دلار درآمد بادآورده نفتی، ایران را بدل به قطب عالم امکان می‌کرد اما نتوانست. شاه هم احمقانه همین اشتباه را انجام داد و پس از اعلام ادعای گزاف ایجاد “دروازه جدید تمدن”، وقتی با ناتوانی در تامین هزینه وعده‌هایش روبرو شد، بلافاصله در طوفان انقلاب دفن شد.
دوستان استانداری ایلام بهتر است به جای تزریق منابع میلیاردی خیالی، اندکی از هزینه‌های جاری خود را کاسته، روی افزایش بهره‌وری سیستم اداری تمرکز کنند و فضا را برای حضور بخش خصوصی فراهم کنند. توسعه با پول بیشتر رخ نمی‌دهد. بهینه کردن انتخاب‌ها و فرصت‌ها قانون آهنین علم اقتصاد است.

درواقع اگر توسعه قهرمانی در یک کاپ باشد، جامعه و خاصه، استان ایلام مثل یک تیم فوتبال است که باید هماهنگ دفاع کرده و سریع حمله کنند. این تیم برای قهرمانی نه پول که تلاش هدفمند و بینش علمی نیاز دارد.

اگر بخواهی دقیق‌تر از اقتصاد ایلام بگوییم، کافی است وضعیت ادواری استان ایلام در شاخص فضای کسب و کار را مورد بررسی قرار دهیم. در آخرین نمونه از این گزارش‌ها که یکی از آنها با مدیریت اتاق بازرگانی صنایع، معادن و کشاورزی و نیز با همراهی اتاق تعاون و اتاق اصناف صورت گرفته، وضعیت اقتصاد و تولید و تجارت در ایلام چیزی ورای کلمه “بغرنج” است.

ایلام که در گزارش تابستان ۹۷، عملکرد بسیار بدی داشته، در پاییز ۹۷ به صدر جدول بدترین مناطق کشور برای شروع یک کسب و کار رسیده است. شاخصی که با کنار هم قراردادن صدها عامل موردنیاز برای تحقق توسعه، وضعیت کسب و کار را در سرتاسر کشور را بررسی می‌کند.

مرور این گزارش نشان می‌دهد ایلام با نمره ۶٫۶۰ در کنار خراسان شمالی و کرمانشاه بدترین وضعیت را در کشور برای آغاز یک فعالیت اقتصادی دارد.این گزارش که در ۱۰ زیرشاخه ساختار تولید، محیط جغرافیایی، محیط مالی، محیط اقتصاد کلان، ساختار و عملکرد دولت، فناوری و نوآوری، محیط قانونی و حقوقی، محیط فرهنگی، محیط سیاسی و محیط علمی-آموزشی به بررسی بیش از ۱۰۰ عامل مختلف دخیل در روند توسعه صنعتی و اقتصادی یک جغرافیا می‌پردازد، نشان می‌دهد عمده مشکل استان ایلام از خود دولت و کارمندان انبوه و کمتر بهره ور این بخش ناشی می‌شود.

این گزارش اذعان می‌کند که مشکل استان ایلام نه ضعف سرمایه‌گذاری دولت یا تامین مالی دولت و سرریز بودجه برای ابرپروژه های کلان، که مواردی نظیر “برداشت‌های سلیقه‌ای از قانون و مقررات توسط نهادهای عمومی و دولتی”، “بزرگ بودن بیش از اندازه بخش دولتی” و “ناتوانی بخش خصوصی برای رقابت با پیمانکاران و واحدهای دولنی”، “بی ثباتی قوانین و مقررات و سیاستها و رویه هایی اجرایی ناظر بر کار” و اموری اینچنینی است که بخش عمده آنها ناشی از اعمال نابخردانه دولت و نهادهای زیرمجموعه آن در سرتاسر کشور و استان است.

جالب است که به اذعان عده کثیری از فعالان اقتصادی استان که با این پژوهش همکاری داشته و مورد پرسش قرار گرفته‌اند، وضعیت زیرساخت‌های حمل و نقل در استان وضعیتی به مراتب بهتر از عملکرد بخش دولتی دارد. البته نباید از این نکته غافل بود که اغلب این فعالان از عملکرد مالیاتی استان ابراز رضایت نموده‌اند که جا دارد با واکاوی بیشتر این مهم راه را برای بهبود وضعیت فضای کسب و کار ایلام در سایر شاخصها فراهم کرد.

اما متاسفانه در گام‌های بعدی این گزارش، بازهم ردپای دولت در ایجاد مشکلات برای بخش خصوصی واضح است. از بی ثباتی قیمت مواد اولیه که مستقیما به دلیل سیاست‌های غلط بانک مرکزی و سازمان برنامه در رشد نقدینگی، چاپ پول بدون پشتوانه و خلق اعتبار در مجموعه بی در و پیکر بانک‌های تجاری و نظام بودجه ریزی ناشی می‌شود و به شعله کشیدن تورم تولیدکننده منجر شده است. تا فقدان اطلاعات و آمار موردنیاز فعالان اقتصادی برای فهم بهتر از فضای اقتصادی استان که مستقیما عدم شفافیت عملکرد دولت در این خطه را یادآور می‌شود.

خب عزیزان، آیا همچنان تصور می‌کنید با ۱٫۲ میلیارد دلار وام ارزی، ۱۸۰۰ میلیارد تومان سرمایه بانک‌های تجاری و ساخت یک بیمارستان و یک جاده، می‌توان مشکلات بزرگ موجود بر سر راه تولید ثروت در استان ایلام را کنار زد؟

طبیعتا ساخت بیمارستان‌های تخصصی و جاده‌های بزرگ و ایمن به بهبود شرایط اقتصاد ایلام کمک می‌نماید ولی نباید تصور کرد این طرح‌ها و زیرساخت‌ها هستند که باعث ایجاد توسعه می‌شوند. چنین مشی و تفکر غلطی هرگاه از فضای سیاستگذاری عمومی رخت ببندد، قطعا کشور و استان از مزایای اندیشه‌های جدید بیش از پیش بهره می‌برد.

کیست که نداند تزریق یک دهه منابع خارج از استان به بدنه شهرداری‌ها، جز قطع درختان، حیف و میل منابع و کاهش سطح دسترسی فقرا به شهر و امکانات شهری نتیجه‌ای در بر نداشته است.

حال آیا با این وضعیت و سابقه، تزریق منابع جدید می‌تواند چرخ تولید رقابتی که به خلق ثروت منجر شود را بچرخاند؟ چه کسی تضمین می‌دهد طراحی این قبیل برنامه‌ها در اقتصاد عقب‌افتاده و توسعه نیافته استان ایلام، راه برای ادامه ترکتازی دولت‌ها با همین ابعاد چاق و تنبل و فاقد تحرک باز نکند؟

اگر پاسخی برای این سوالات ندارید، پس کمی در راه شفاف کردن مسیر واقعی و جهانی توسعه که از آزادراه بخش خصوصی، باند دولت محدود و کوچک و هوشمند، مجرای تولید ثروت از طریق تولید شرکتی و شاهراه تجارت بین‌المللی می‌گذرد، به دلسوزان ایلام و ایران زیبا کمک کنید.